Pracownicze kasy zapomogowo – pożyczkowe w myśl zapisów Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. (Dz.U. 1992 nr 100 poz. 502) oraz postanowień statutowych zorientowane są w swojej działalności na świadczenie pomocy finansowej członkom poprzez udzielanie zwrotnych pożyczek długoterminowych i krótkoterminowych oraz zapomóg w miarę posiadanych środków.
Zgodnie z zapisami art. 720 Kodeksu cywilnego pożyczka jest umową, na podstawie której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Pożyczka jest oprocentowana tylko w razie wyraźnego co do tego zapisu w umowie. Ten rodzaj świadczenia wypłacany jest z PZKP z funduszu oszczędnościowo - pożyczkowego, który powstaje z wkładów członkowskich, wnoszonych systematycznie w wysokości i terminach ustalonych w statucie kasy. Wkłady członków PKZP będących pracownikami mogą być za ich zgodą potrącane z wynagrodzenia, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego. Zapisywane są one na imiennym rachunku każdego członka PKZP.
Natomiast zapomoga stanowi bezzwrotną pomoc finansową w postaci jednorazowego świadczenia pieniężnego mającego na celu wsparcie materialne osoby, która z przyczyn od siebie niezależnych znalazła się w trudnej sytuacji życiowej, najczęściej na skutek trudnych do przewidzenia zdarzeń losowych. Zapomogi są wypłacane z funduszu zapomogowego, który tworzony jest z dobrowolnych wpłat członków oraz innych wpływów określonych w statucie kasy.
Niejednokrotnie pojawiają się pytania czy powyższe świadczenia wypłacane członkom kasy stanowią przychód, podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych oraz czy PKZP jest podmiotem uprawnionym do naliczania, pobrania i odprowadzenia do urzędu skarbowego należności podatkowych.
Odpowiedzi na te pytania należy szukać w ustawie z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, gdzie w art. 9 ust. 1 czytamy, że opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku. Z kolei, zgodnie z art. 11 ust. 1 ww. ustawy, przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-15, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9 i 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, art. 19 i art. 20 ust. 3, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Natomiast stosownie do postanowień art. 12 ust.1 powołanej ustawy, za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych. Zatem pożyczki udzielane przez Pracownicze Kasy Zapomogowo – Pożyczkowe nie spełniają powyższych kryteriów, gdyż nie wynikają one ze stosunku pracy, mają charakter zwrotny, a co za tym idzie nie mogą być traktowane jako przychód podatkowy. Z tytułu pożyczki podatnik nie uzyskuje w praktyce żadnego przysporzenia. Wystąpi ono jedynie w przypadku umorzenia kwoty pożyczki.
Inaczej wyglądają kwestie podatkowe w odniesieniu do zapomóg, które zgodnie z § 31 Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych powinny być udzielane członkom w razie szczególnych wypadków losowych. Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt. 26 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych korzystają one ze zwolnienia do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym 2.280,00 złotych. Zapomoga będzie wolna od podatku tylko wówczas, gdy związana jest ze zdarzeniem losowym, klęską żywiołową, długotrwałą chorobą lub śmiercią. Przez klęskę żywiołową należy rozumieć zdarzenie spowodowane niszczycielskim działaniem sił przyrody, takich jak powodzie, huragany, ulewne deszcze, uderzenia piorunów, gradobicie itp. Pojęcia „zdarzenie losowe” ustawodawca nigdzie nie zdefiniował. Zgodnie ze znaczeniem, jakie ma ono w języku potocznym, jest to zdarzenie nieprzewidywalne, niezależne od woli człowieka, nie do uniknięcia, mimo zachowania należytej staranności, takie jak kradzieże, włamania, zniszczenie domu lub mieszkania spowodowane zalaniem wodą lub pożarem. Natomiast przez długotrwałą chorobę należy rozumieć chorobę, która wymaga długotrwałego leczenia, w tym chorobę przewlekłą, nieuleczalną, wrodzoną.
W przypadku wypłaty zapomogi przekraczającej limit 2.280,00 złotych w skali roku bądź zapomogi, co do której nie można zastosować zwolnienia na podstawie art. 21 ust. 1 pkt. 26 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych istnieje konieczność obliczenia podatku oraz sporządzenia stosownej deklaracji podatkowej. W tym miejscu należy zadać sobie pytanie kto jest zobowiązany do powyższych czynności. Czy dana PKZP, czy tez zakład pracy przy którym funkcjonuje PKZP a może sam członek kasy, który takie świadczenie otrzymał ?
Zgodnie z art. 8 ww. Ordynacji podatkowej płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.
Stosownie natomiast do treści art. 31 ww. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, zwane dalej „zakładami pracy”, są obowiązane jako płatnicy obliczać i pobierać w ciągu roku zaliczki na podatek dochodowy od osób, które uzyskują od tych zakładów przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej lub spółdzielczego stosunku pracy, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez zakład pracy, a w spółdzielniach pracy – wypłaty z tytułu udziału w nadwyżce bilansowej.
Utworzona na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych Pracownicza Kasa Zapomogowo-Pożyczkowa nie jest wobec tego płatnikiem w rozumieniu art. 8 Ordynacji podatkowej, gdyż nie posiada osobowości prawnej, lecz zdolność sądową. PKZP nie wyposażono również w zdolność prawną pozwalającą uznać ją za jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, mimo, iż Kasa ma własne organy, a ich tworzenie i kompetencje uregulowano w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992r. w szczególności § 13–27. PZKP nie spełnia również definicji zakładu pracy, zawartej w art. 31 uopf, gdyż świadczenia wypłacane przez kasę nie wynikają ze stosunku służbowego lub stosunku pracy. Wobec powyższego, skoro Pracownicza Kasa Zapomogowo-Pożyczkowa nie dysponuje żadną formą organizacyjną wymienioną w treści art. 42a cytowanej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie ciążą na niej żadne obowiązki wobec organów skarbowych, a w szczególności pobór zaliczki na podatek dochodowy od wypłaconych świadczeń oraz sporządzenie rocznej informacji PIT.
Obowiązek ten również nie będzie spoczywał na zakładzie pracy, przy którym funkcjonuje PKZP. Wynika to z faktu, iż kasa nie jest elementem składowym struktury organizacyjnej zakładu pracy. Kasa ma własne organy, a ich tworzenie i kompetencje zostały unormowane w § 13-27 ww. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992r. Wykazuje samodzielność w stosunku do zakładu pracy, o czym świadczą m.in. umowy zawierane przez kasę z zakładem pracy o treści wskazanej w § 4 ww. rozporządzenia i przyjęte zasady reprezentacji kasy na zewnątrz zakładu pracy, zgodnie z § 23 rozporządzenia (reprezentacja leży w gestii zarządu). Na zakład pracy został nałożony obowiązek świadczenia pomocy kasie zapomogowo-pożyczkowej w zakresie szczegółowo określonym w § 4 rozporządzenia. Kasa prowadzi rachunkowość na podstawie odrębnych przepisów dotyczących zasad prowadzenia rachunkowości oraz sporządza roczne sprawozdania finansowe, a także używa pieczęci podłużnej z podaniem nazwy i adresu zakładu pracy, w którym została utworzona (§ 43-46 rozporządzenia). Środki pieniężne kasa przechowuje na rachunkach bankowych (§ 33 rozporządzenia). W związku z powyżej przytoczonymi przepisami kształtującymi byt prawno-organizacyjny kasy zapomogowo-pożyczkowej należy przyjąć, że kasa jest podmiotem odrębnym od zakładu pracy, w którym funkcjonuje. Oznacza to, że zakład pracy nie posiada samoistnych uprawnień do działania w imieniu kasy, a co za tym idzie nie ciąży na nim obowiązek sporządzenia informacji PIT w imieniu PKZP.
Wobec powyższego jeżeli członek PKZP otrzyma świadczenie opodatkowane, to na nim ciążyć będzie obowiązek ujęcia tego przychodu w zeznaniu rocznym, składanym za rok podatkowy, w którym przychód ten został osiągnięty.
Opinie zawarte w niniejszym opracowaniu zawierają subiektywny punkt widzenia Redakcji.
