Osoba wykonująca pracę zarobkową u danego pracodawcy, u którego funkcjonuje kasa zapomogowo-pożyczkowa może złożyć stosowną deklarację i zostać członkiem tejże KZP. Ustawa o KZP w Art. 12. prócz wskazania zasadniczych i konkretnych praw wynikających z członkostwa (Art. 12, ust. 2), ustala również obowiązki każdego z członków. Jednym z nich (Art. 12, ust. 1 pkt 4) jest obowiązek wskazania co najmniej jednej osoby uprawnionej do otrzymania wkładu członkowskiego w razie swojej śmierci. Jakie następstwa niesie ze sobą śmierć członka kasy zapomogowo-pożyczkowej? Tego dowiecie się Państwo w dalszej części artykułu.
Każda kasa zapomogowo-pożyczkowa powinna funkcjonować w sposób transparentny i zgodny z obowiązującymi przepisami prawa. Przepisy stworzone dla KZP w trakcie prac legislacyjnych dość jasno precyzują jakie kroki podjąć należy w przypadku śmierci członka KZP. Praktyka pokazuje, że również w bardziej skomplikowanych przypadkach, związanych choćby ze śmiercią członka kasy posiadającego zadłużenie, KZP nie musi stać na przegranej pozycji.
Wcześniejsze przepisy (Rozporządzenie z 1992 r.) dość pobieżnie wskazywały działania związane ze śmiercią członka, wskazując w zasadzie brak odpowiedzialności w tym przypadku poręczycieli, umorzenie pokrywane z funduszu rezerwowego, czy wreszcie wniesienie powództwa do sądu. Pojawiała się czasem w statutach i deklaracjach członkowskich instytucja tzw. „osoby uposażonej” i często to właśnie jej KZP przekazywała wkład pozostały po zmarłym członku.
Obowiązek wskazania przez członka KZP osoby uprawnionej, zarząd powinien traktować bardzo poważnie. Pozwoli to uniknąć ewentualnych komplikacji w przyszłości. Wejście w życie ustawy o KZP było dobrym momentem, aby „przymusić” członków do wskazania/aktualizacji danych osoby uprawnionej (lub kilku takich osób). Taka osoba (lub osoby), zwana w ustawie „osobą uprawnioną”, powinna wypełnić oświadczenie, przedkładane następnie w KZP. W oświadczeniu zawarte są dane osobowe, wraz ze zgodą na ich przetwarzanie, umożliwiające jednocześnie weryfikację ewentualnego „uprawnienia” (PESEL), a razie potrzeby niezwłoczny kontakt (adres, e-mail, nr telefonu). Pamiętajmy, że w przypadku wskazania przez członka KZP kilku osób uprawnionych i nie oznaczenia ich udziałów we wkładzie członkowskim, należy uważać ich udziały za równe (Art. 14 ust. 2). W przypadku śmierci członka KZP, co w konsekwencji zmusza zarząd do skreślenia jego nazwiska z listy członków (Art. 14 ust. 1 ustawy o KZP), po potrąceniu ewentualnego zadłużenia z tytułu zaciągniętej pożyczki (Art. 38 ust. 1), pozostały wkład członkowski należy przekazać osobie uprawnionej. Zarząd wzywa taką osobę (lub osoby) niezwłocznie (Art. 14 ust. 3), przy czym zasady zwrotu członkowskiego wraz ze wskazaniem terminu ich przekazania powinny być określone w statucie KZP.
Brak wskazania osoby uprawnionej (z nieodzownie składanym przez nią oświadczeniem) powinien być dla zarządu KZP podstawą do odmowy przyjęcia deklaracji członkostwa. Stare deklaracje członkowskie, które zawierają często nieaktualne dane (również wsazywanych wówczas „uposażonych”) będą zupełnie bezużyteczne, a dodatkowo mogą stać w sprzeczności z zapisami ustawy o KZP. Aktualizując co pewien czas zarówno dane naszych członków, jak i wskazywanych „osób uprawnionych”, oszczędzić możemy sobie niemałego trudu i niepokoju, który towarzyszy często przeszukiwaniu archiwów KZP, w celu znalezienia „starych” deklaracji… Budzą się w tym przypadku wątpliwości i pojawia się częste pytanie: Czy te dokumenty (trudno uznać je za aktualne) mogą być podstawą do wypłaty wkładu po zmarłym członku KZP?
Do wkładu po zmarłym członku KZP roszczą sobie często prawo spadkobiercy. Pamiętajmy, że Kodeks cywilny w Art. 922 ust. 2 wskazuje jasno, iż nie należą do spadku prawa, które z chwilą śmierci spadkodawcy przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Taki zapis pojawia się również w Art. 14 ust. 4 ustawy o KZP. Zatem pierwszeństwo nad spadkobiercami mają zawsze wskazane osoby uprawnione, niezależnie od relacji (niekoniecznie rodzinnych i spadkowych) w jakich pozostają ze zmarłym członkiem KZP. Osoba uprawniona, nie powinna zapominać o powstającym w konsekwencji wypłaty wkładu członkowskiego obowiązku podatkowym (patrz: Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 kwietnia 2024 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o podatku od spadków i darowizn); czasem prawo do zwolnienia wiąże się z dokonaniem konkretnego zgłoszenia, tj. poinformowania naczelnika urzędu skarbowego o zaistniałym fakcie.
Trudniejsze wyzwania mogą stanąć przed zarządem KZP, jeśli po zmarłym członku KZP po potrąceniu uprzednio z wkładów zadłużenia nadal pozostaje zobowiązanie wynikające z niespłaconej pożyczki. Co zdroworozsądkowe i oczywiste, zadłużenie członka KZP w razie jego śmierci nie podlega spłacie przez poręczycieli (Art. 40 ustawy o KZP). Jeśli KZP posiada fundusz rezerwowy to takie zadłużenia może zostać pokryte właśnie z niego (Art. 32 oraz Art. 41 ustawy o KZP). W przypadku braku środków na funduszu rezerwowym i konieczności wystąpienia na drogę sądową należy korzystać z zapisów Art. 9 ust. 1 oraz Art. 42. Jak pokazuje praktyka, KZP nie musi być na straconej pozycji – znane są wyroki korzystne dla kas zapomogowo-pożyczkowych, nakładające na spadkobierców obowiązek spłaty ciążącego na zmarłym zobowiązania wobec KZP.
Trud włożony w przygotowanie statutu i przyjęcie w nim zapisów regulujących następstwo śmierci członka, może zapobiegać ewentualnym roszczeniom i wątpliwościom związanym z rozliczeniem środków na linii KZP – osoba uprawniona/osoby uprawnione, czy też KZP – spadkobierca/spadkobiercy. Między innymi takie tematy podejmujemy na cyklicznych szkoleniach w temacie praktycznych aspektów prowadzenia kas zapomogowo-pożyczkowych w świetle aktualnej ustawy o KZP: https://szkolenia.casco.pl/, na które serdecznie zapraszamy.
