W czasach kryzysu funkcjonujące na rynku banki i inne firmy świadczące usługi kredytowe prześcigają się w ofertach pożyczek gotówkowych adresowanych do wszystkich obywateli. Każda osoba ma inny powód, dla którego potrzebuje dodatkowych zasobów finansowych. Na rynku dostępny jest szeroki wachlarz pożyczek. Pytanie tylko, za jaką cenę. Gdyż obok odsetek, które są najważniejszym składnikiem całkowitego kosztu kredytu, należy wziąć pod uwagę także dodatkowe opłaty i prowizje, często zupełnie niewidoczne w momencie zawierania umowy.

To wszystko sprawia, że instytucja kasy zapomogowo – pożyczkowej ma się nadal dobrze - szczególnie w czasie pandemii. Mimo iż często uważa się je za relikt przeszłości to właśnie w nich najszybciej i bez dodatkowych kosztów pracownik uzyska potrzebne środki finansowe. Ponadto w kasach zapomogowo - pożyczkowych nikt nie zajmuje się skrupulatnym badaniem zdolności kredytowej pożyczającego. Nieistotne są osiągane dochody, aktualne zobowiązania, przyznane limity kredytowe i debetowe. Większego znaczenia nie ma także status majątkowy, cywilny czy rodzinny, co jest głównym przedmiotem zainteresowania ze strony instytucji bankowych. Członek kasy zapomogowo – pożyczkowej w celu uzyskania pożyczki powinien systematycznie wpłacać wkłady, złożyć stosowny wniosek oraz wskazać dwóch poręczycieli gotowych do pokrycia należnej kasie kwoty w sytuacji, gdy pożyczkobiorca zaprzestanie jej spłacania. Po spełnieniu tych warunków członek kasy otrzymuje środki finansowe, które nie są obciążone dodatkowymi opłatami oraz odsetkami. Sytuacja wręcz idealna, gdyby tylko nie trzeba było zaciągniętego zobowiązania regulować. Niestety tak jak z każdym kredytem, także pożyczka zaciągnięta z pracowniczej kasie zapomogowo – pożyczkowej jest świadczeniem o charakterze zwrotnym, które wymaga regularnego i terminowego spłacania. Co się jednak dzieje w sytuacji, gdy pożyczkobiorca nie jest zdolny do rozliczenia się z zaciągniętej pożyczki?

Głównym celem tworzenia pracowniczych kas zapomogowo – pożyczkowych jest udzielanie członkom pomocy materialnej w formie pożyczek długo- i krótkoterminowych. Niniejszy zapis wynika wprost z podstawowego aktu normatywnego, który reguluje zasady funkcjonowania pracowniczych kas zapomogowo – pożyczkowych tj. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. (Dz. U. Nr 100 poz. 502 z późn. zm.). Przytoczone rozporządzenie określa szczegółowe zasady organizowania i działania w zakładach pracy pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, jak również udzielania pożyczek i zasad ich spłacania.

Paragraf 36 ww. rozporządzenia nakazuje w razie zwłoki w spłacie zadłużenia wobec PKZP wezwanie dłużnika na piśmie do uregulowania należności, wyznaczając nowy termin spłaty. Kopię tego wezwania należy doręczyć poręczycielom. W razie niedokonania wpłaty przez dłużnika
w wyznaczonym terminie, zarząd PKZP ma prawo pokryć to zadłużenie z wkładów poręczycieli.
W praktyce jednak mogą wystąpić dużo bardziej skomplikowane sytuacje, jak np. rezygnacja jednego z poręczycieli z członkostwa w PKZP, które będą warunkowały spłatę pożyczki.

Zasady postępowania kas zapomogowo – pożyczkowych na wypadek zaprzestania spłaty zadłużenia przez członka powinny być doprecyzowane indywidualnie w statucie każdej kasy. Zaleca się umieszczenie w nim także wszelkich zapisów, których zadaniem powinno być zminimalizowanie ryzyka, wynikającego z prowadzonej działalności. Do najważniejszych regulacji należą:

• określenie maksymalnej kwoty udzielanej pożyczki i zasad jej obliczania np. suma jedno miesięcznego wynagrodzenia netto oraz dwukrotnej wysokości aktualnego stanu wkładów członkowskich, nie więcej jednak niż np. 10.000,00 zł;
• określenie okresu spłaty np. dla pożyczek np. do 9.000,00 zł - 12 miesięcy, dla pożyczek powyżej 9.000,00 zł spłatę rozkłada się na 18 miesięcy;
• określenie liczby poręczycieli w sytuacji, gdy suma pożyczki przewyższa wysokość wkładu pożyczkobiorcy;
• określenie liczby pożyczek, które może jednocześnie poręczać poręczyciel;
• zablokowanie wypłaty wkładów należnych poręczycielom skreślonym z listy członków PKZP w sytuacji, gdy dłużnik, któremu udzielili poręczenia, nie spłaca zadłużenia lub
• zablokowanie wypłaty wkładów należnych poręczycielom skreślonym z listy członków PKZP w sytuacji, gdy stan zadłużenia dłużnika, któremu udzielili poręczenia, przewyższa jego wkłady.

Równie ważne jest zastosowanie właściwych formularzy i druków. Umowa o udzielenie pożyczki regulowana jest przepisami Kodeksu cywilnego. W świetle których dający pożyczkę zobowiązuje się do przeniesienia na własność biorącego przedmiot pożyczki, a biorący zobowiązuje się zwrócić ten przedmiot w ściśle określonym terminie. Jednym z rodzajów zabezpieczenia spłaty pożyczki mogą być wkłady własne zgromadzone w kasie przez pożyczkobiorcę, drugim rodzajem – przedstawienie poręczeń osób trzecich, trzecim – przyjmowanie zastawów. Rodzaje gwarancji wybiera walne zgromadzenie członków i określa je w statucie jako obowiązujące kasę.

Składając wniosek o udzielenie pożyczki pożyczkobiorca zobowiązuje się do spłacania zadłużenia w ściśle określonej ilości rat. Jednocześnie wyraża zgodę na pokrycie z wkładów i wynagrodzenia za pracę lub z zasiłku chorobowego całego zadłużenia w sytuacji skreślenia z listy członków PKZP. Upoważnia również kasę zapomogowo – pożyczkową do dochodzenia zadłużenia u każdego pracodawcy.

Analogiczne w treści zobowiązanie podpisują poręczyciele często nazywani również żyrantami. W przypadku zaprzestania spłaty pożyczki przez dłużnika głównego wkłady poręczycieli i ich wynagrodzenie za pracę stanowią podstawę dochodzenia wierzytelności. Poręczyciel odpowiada względem wierzyciela jak współdłużnik solidarny dłużnika głównego. 

Według przepisów dotyczących zasad funkcjonowania PKZP każdy członek kasy ma prawo pobrać pożyczkę dla własnych potrzeb oraz poręczać pożyczki innym członkom kasy. Osoby będące gwarantami spłaty pożyczki powinny być weryfikowane zgodnie z interesem PKZP tj. w najlepszym przypadku powinni być to pracownicy tego samego zakładu pracy, zatrudnieni w oparciu o umowę o pracę, zawartą na czas nieokreślony, których wysokość wynagrodzenia gwarantuje spłatę poręczonej pożyczki.

W razie zwłoki w spłacie zadłużenia wobec PKZP przez okres wskazany w statucie kasy, należy wezwać dłużnika na piśmie do uregulowania należności, wyznaczając termin spłaty. Kopię tego wezwania dostarcza się poręczycielom. Brak wpłaty przez dłużnika w wyznaczonym terminie, skutkuje obowiązkiem solidarnej spłaty przez poręczycieli. Terminy uregulowania zobowiązania poręczyciele uzgadniają z zarządem Kasy. W przypadku braku możliwości wyegzekwowania długu od poręczycieli np. z uwagi na ochronę wynagrodzenia, istnieje możliwość zajęcia ich wkładów na poczet zadłużenia. Poręczyciel, który dokonał spłaty pożyczki, ma prawo dochodzenia zwrotu jej spłaty od pożyczkobiorcy – dłużnika na drodze sądowej z powództwa cywilnego.

W sytuacji gdy poręczyciel nie jest członkiem kasy lub zrezygnował z członkostwa w kasie oraz wycofał swoje wkłady dochodzenie wierzytelności następuje na drodze sądowej. W razie konieczności wniesienia powództwa do sądu, z powodu niespłacenia pożyczki przez członka PKZP i jego poręczycieli, w imieniu i w interesie PKZP występuje upoważniony członek zarządu lub inna upoważniona przez zarząd osoba.

W uzasadnionych przypadkach, kiedy koszty postępowania sądowego przewyższają kwotę niespłaconej pożyczki, nieściągalne zadłużenie może być umorzone w ciężar funduszu rezerwowego.

Opinie zawarte w niniejszym opracowaniu zawierają subiektywny punkt widzenia Redakcji.